Hattilerin ülkesinde
idarenin küçük beyliklerden oluşmaktaydı . Aynı zamanda küçük
beylikleri idare eden bölge birliğini sağlayan küçük krallık
sistemi birlikteliği sağlamaktaydı. Bu krallık sistemini idare
edenlerinin o bölgenin dini liderliğini de yapan ve en
yüksek
rahip sıfatını da taşıyan bu kraldı. Bu krallıklar,bizlere çok
özgün sanat eserlerini bu günlere bırakıp onları tanımamız için
imkan sağlamış oldular.<2>
M.Ö. 19. ve 18. yy.'da Hitit öncesindeki dönemde
Anadolu’da, Hattiler ve Asurlu tüccarlar da konaklamaktaydılar. Bu
zaman diliminde Orta Anadolu'da hakim olan halk olarak Hattileri
görmekteyiz. Asur ticaret kolonileri olarak ta Asurluların bazı
yerleşim yerlerinde görülmektedir. Bazı Şehirlerde Asurlu
tüccarların ticaret yaptıkları "karum" denilen bir pazar yerleri
bulunmaktaydı. Karumlara ticari eşya getiren Asurlu tüccarlar
karumun bulunduğu krala veya görevlisinin görmeden malını satışa
sunamazdı. Çünkü her mal sarayca denetlenir malın evsafına göre
bir nevi gümrük ücreti olarak belli bir ondalık vermesi
gerekmekteydi. <3>
Boğazkale,Alacahöyük,gibi Çorum ilinin bu günkü
sınırları içerisinde bulunan ve Kızılırmak kavsi içindeki
bölgelerde bulunmuş Hatti eserleri içerisinde; güneş kursları<4>,
heykelcikler, heykeller,rölyefler <3>, altın kupalar toprak kaplar
gibi bir çok eser bulunmuştur. Ayrıca hayvan şeklindeki tanrılar
içerisinde;boğalar fırtına tanrısını temsil etmekte;geyikler kadın
tanrıyı; kral standartları ise evreni tasvir etmektedirler. <4>
Din, gelenek, mitoloji ile sanat bakımından büyük
bir varlık sergileyen Hattilerin etkileri Anadolu'da iki bin yıla
yakın bir süre boyunca yaşamıştır. Hitit metinlerinde Hattilerin
konuştukları dil Hattilerin kendine mahsus bir dil yapısına
sahipti. Hatti dili ile çağdaş olan dillerden hiç biriyle
benzerlik göstermemektedir.
Hatti dili ise
Hattilerden biraz daha fazla yaşayarak sadece dini metinler için
kullanılan ölü bir tapınak diline dönüştü.<5>
Bulunan metinlerden anlaşıldığına göre Hititler
zaman içinde Hattilerle kaynaştılar ve Hititlerin ülkesi, Hititler
ve komşu ülkeler tarafından hep Hatti ülkesi olarak anıldı. Orta
Anadolu’da oturan Hattiler hakkında ilk bilgileri MÖ 2300-2150
bulunduğu ve MÖ 7. yüzyıl içinde de Hatti isminin geçtiği
Mezopotamya yazılı kaynaklarında <6>yani;Akat Sülalesi döneminde
Asur yıllıklarında görülmüştür. Bu bilgiler bulunan aynı
kaynaklarda MÖ 630 tarihine kadar Hatti ismi kullanılmaya devam
edilmiştir. Hititlerin ülkesi, <7> Hititler ile birlikte komşu
olan ülkeler tarafından hep adı Hatti ülkesi olarak anıldı.
Hititlerce ;Hatti adı o kadar benimsenmiştir ki,yeni yerleştikleri
Anadolu’ya M.Ö. 2200 tarihlenen belgede yeni yurtlarından
bahsederken Hatti Ülkesi ismini kullanmışlardır. Yine pek çok
yazarı yönlendiren ve Anadolu’da araştırmala sevk eden bir bilgi
de Kutsal kitap’ta Tekvin 15:18-21,Yeşu.1: 4,Yeşu.3: 10,Yeşu.24:
11 bablarda Hatti ülkesi vaat edilen topraklar olarak geçmekteydi.<8>
Hattiler, Hititlerin politik,savaş ve
egemenliklerinin altında yavaş yavaş benliklerini kaybetmiş
olduklarını ele geçen kaynaklardan edindiğimiz bilgilerden Hitit –
Luvi – Pala halkları ile kaynaşarak eriyerek kayboldular.
Hattilerin Anadolu’daki varlıkları ,ön tarihleri ve uygarlığının
öğrenilmiş oldu.Konuştukları dil,tapındıkları tanrılar,yaşadıkları
adetlerin pek çoğunu Hititler yolu ile öğrenilmiştir. <5> Hattilerin kültürü ile Hititlerin kültürü kaynaştı ve binleşti.
Kazılarla elde etilen ve günümüze kadar gelen Arkeolojik
buluntuların çok büyük tahminle Hititlerin yönetici sınıfı altında
yaşayan Hattilerin ürünleridir. <9>
Alman kazıları 1906 yılında Büyükkale adıyla halk
arasında anılan yüksek kalede başladı. Bu kazı sırasında çivi
yazılı tabletlerden oluşan büyük bir kütüphane bulundu.
Bulunan tabletlerin içeriğinden Amarna mektuplarında sözü edilen
“Hatti Ülkesi”nin başkenti Hattuşaş’ın burası olduğu anlaşıldı.
Bahsi geçen tablette II. Ramses’le “Büyük Kheta” arasındaki
anlaşmanın “Hatti” dilinde yazılmış metni de vardı. Bu kütüphanede
bulunan tabletler tümüyle çözümlenip incelendiğinde, tarihsel
olayların düzeni de en sonunda açıklığa kavuşmuş oldu. Bu
kütüphanedeki bilgiler Hattiler ve Hititler hakkında bir çok yeni
bilgiyi gün ışığına çıkartmış oldu. <3>
<1> Eti Tarihi 1933
<2> Çorum Tarihi 5. Hitit Fes.
Kom. Çorum 1990
<3> Türkiyenin tarihi Steon Lloyd
<4> Alacahöyük Kral Mezarları,
<5> Boğazkale yazılıkaya
<6> Ekrem Akurgal
<7> Meydan Larousse Ans. Hititler
bölümü
<8> Kitab-ı Mukaddes
<9>
1967 İl Yıllığı - Çorum Tarihi 5. Hitit Fes. Kom. Çorum 1990
Mahmut Selim GÜRSEL
