-
<1> El hac Sinan b. Mustafa namında bir zatın
-
Çorum’da Esireddün mahallesinde kendi ismi ile müsemma olarak yaptırdığı
muallim hane için Çorum’da on yedi dükkan ve o zamanlar kaza olan Temürlü
Karahisar’ın Bayram karyesinden kendisine ait dörtte birini ve İskilip
kazasının Viran Seki karyesi ile Akkil, Akseki, Amed Fakihi, İnehacı, Hacıköy,Derciler,
Bezirgan, Kayaağzı köylerinin keza kendisine ait sekizde birini vakf
eylediği, tevliyet evvela kendisine ve vefatından sonra da evlatlarına tahsis
olunuyor.
-
İradın evvela Darüttalim rekabetsinde ve artanları onda biri mütevelliye ve
yevmiye iki dirhem mual- lime yevmiye bir dirhem
halifeye verilmesi, vakfiye Hicri 1158 tarihinde bir fermanla ve
1209 ve 1226 tarihli iki kıta
beratla tastik olunuyor. 1209 tarihli beratta mualimhanede muallimi sübyan
olarak Mahmud ve Ahmed kardeşlerden zikrediliyor.
-
<2> Hicri 1004 (Miladi 1595) tarihli vakfiye
-
Hacı Mehmed kızı Zehra namındaki bir kadın, Darikura ismiyle Çorum’da
Sabuncuoğlu mahallesin-de bir mektep açıyor ve buna sekiz dükkan ve bin dir-hem
vakfediyor. Bu darükura’da okutacak muallime yevmiye beş dirhem verilmesini
işaret ediyor.Tevliyat evvela kendisine sonra sülbiyle kızına sonra evladına
tahsis olunuyor. Baba kardeşi Esime hatunun evlatlarına da nazır tayin
ediyor. Gerek mütevelliye ve gerek nazıra birer miktar hisse tefik
olunuyor. Eseme hatun Koca Mehmed Paşanın kızıdır.
-
<3>Şeriye Mahkemesi Sicil Defteri 34.sayfada :
-
Hicri 1271 (Miladi 1654) tarihli Çorum Sofular mahallesinde sakin muallimi
sübyan Bekir efendi Mec lisi şehirde tekrir-i kelam ederek (Kendi malından
ifraz ve tayin ettiği beş yüz kuruşu vakfeledim ve şöyle şart tayin eyledim ki
meblağı mezburunun ribhi mahal leyi mezburede vaki Çırak Hoca Mektebi demekle
maruf Mektebi Muallimi sübyan olan zate verile)
-
<4> Şeriye Mahkemesi sicil defteri 74.sayfada:
-
Hicri 1258 (M.1932) tarihli ,Şeraiy-i şiar Çorum ve Karahisar Temurlu ve
faziletli diğer Keskin-i ve İnallı ve Keskin kazalarının mezkuz zat muvabbi
efendile-rine :..Herkes çoluk çocuklarını mektebe verip tahsili ilmuhale
kemal mertebe sayulayussa olunmak ve bu babda iytiraz ve tesahül ve fer
derece müsamaha te-cahül eden olur ise o makulüler derhal terbiye ve tertip
kılınmak hususuna fuzuyat ifadeyi Hazretli Padişa-hı olunduğundan bahsen
emirler verilmektedir. Ah-med Halid imzasıyla tastik edilmiştir.
-
<5> Şeriye Mahkemesi sicil defteri 96. Sayfa:
-
Hicri 1270 (M.1853) tarihli Çorum Akpınar mahallesi ahalisinden El-Hac Ali
Efendi b. Mahmud’un muhtelif kitaplarını ve bir menzil hanesini
vakfettiği (Mahallei mezkurede vaki menzili Mahmud mezkur dershane ve
mektep olup safifül beyan kitaplar dolap içende mevzuan hıfz
olunup...)denilmektedir.
-
<6> Şeriye Mahkemesi sicil defteri 59. Sayfa:
-
Hicri 1277 (M. 1860) tarihli Emine binti Hacı Hüseyin nam hatun
tarafından beş yüz kırk kuruş vak fedilerek meblağı mezburun nısfı Gülalibey
mahalle-sinde vaki Ömer Nebci Medresesi der unundaki şadır vanın tamiri ve
terminine ve nısfı anari dahi medrese-yi mezkur ede Hafız-ı Kütüp olan
kimseye tayin ve tahsis edüp meblağı mezburu mütevelli ettiği zata tev di
edilmiş olduğu belirtilmektedir.
-
<7>
-
Çorum kasabasının ihya kerderi olan medrese-i meskurenin müderrisi bulunan
zevata senevi 400 kuruş taamı baha ve derunundaki talebei umuma senevi 600
kuruş ve içlerinden imamete ehil olup imamet hiz metini eda eden kimseye
talebei meskure hissesinden maada yine senevi 600 kuruş ve yine
talebei meskurei hissesinden gayri bevvabına senevi 20 kuruş ve kasabai
meskurei vaki ihyasına muaffak olduğu maileziz çeşmesi su yolcusuna senevi 60
kuruş ciheti nazariyet tayin ve çeşmei meskurunun ve cereyan eden mai leziz
merkumun ledeliktiza tamir ve terminine ve zeyl meskurda tafsil ve zikrolunan
hususati sairenini 254 senei tarihinde....Çorumlu Dergisi sayı 15 sayfa 201
-
<8> Hacı Ali Efendi Kurdzade Süleyman Ağa Med-resesi:
-
Emir Ahmed mahallesinde 14 odalı olarak ya-pılmıştır, müderrislerinden
Leblebicizade Hacı Ali Efendi tarafından medreseye 4 oda ilave
ettirilmiş, ayrı yeten sokak tarafı hududunda yontulmuş taştan muntazam
bir metin kütüphane binası,cenup tarafın-da da ahşap bir cami ve şadırvan
yaptırmıştır. Çorum lu Dergisi Sayı 10,sayfa 13
-
<9> Medreseler Çorumlu Dergisinden 28 sayfa 4 ve 5. Sayfalar:
-
Çorum sancağı Karahisar nahiyesinde Cemal Efendi Medresesi Hicri 1101 Miladi
1689
-
Çorum Sultan Murad Camii şerifinin avlusunda vaki medrese Hicri 1214 Miladi
1799
-
İskilip’te Hacıbey Medresesi Müderrisliği ile il-gili Hicri 1181 Miladi 1767
-
Çorum’da Muzafferiye Medresesi Müderrisliği ile ilgili Hicri 1176 Miladi
1762
-
Çorum’da Muzafferiye Medresesi Hicri 1192 Miladi 1778
-
Çorum’da Muzafferiye Medresesi ile ilgili Hicri 1216 Miladi 1801
-
Çorum’da Hacı Nurullah mahallesi müceddi-den bina olunan dersane ve mektep
Hicri 1219 Miladi 1804
-
Çorum’da Ölçekzade Hasan Ağa’nın bina eyle-diği medrese Hicri 1247 Miladi 1831
-
Çorum Karahizar kazasında Hüseyniye Medresesine tayin hakkında Hicri 1213
Miladi 1803
- Çorum Burhan Kethüda Camii
bitişiğindeki mektep Hicri 1218 Miladi 1803
-
Çorum Gülalibey Mahallesinde Ömer Naci Efendinin bina ettirdiği medrese Hicri
1221 Miladi 1806
-
Çorum Kaymakamı Ahmed Paşanın bina ettirdiği medrese ve zaviye Hicri 1259
Miladi 1843
- Çorum’da Abdülfettah Bey
Medresesi Hicri 1245 Miladi 1829
-
Çorum’da Ahmed Hulusi Paşanın bina eylediği medrese Hicri 1262 Miladi 1845
- Çorum’da Şerife Fatma Hatunun
bina eylediği medrese Hicri 1262 Miladi 1845
-
<10> 1317 Hicri Miladi 1899 Senesine Ait Salname:
-
Nezareti Maarif-i umumiyye sayfa 951. Çorum
- mekteb-i rüştisi; muallimi
evvel Ali Rıza Efendi, mual-limi sani Fazıl Efendi,muallimi salis Galip
Efendi,Rik’a muallimi Fazil Efendi, Sülüs muallimi Emrullah Efen-di, talebe
adedi ; 109, hademe adedi; 1,İskilip kazası rüştisi,muallimi evvel İsmail
Hakkı Efendi,Muallimi Sa ni Abdulkadir Efendi,Rik’a ve Sülüs muallimi Hüseyin
Efendi, talebe adedi ; 23, hademe adedi;1. Sungurlu mekteb-i rüştisi
muallimi evvel Mustafa Şevket Efen-di,hat muallimi Rıza Efendi,sahife 954
-
-
-
<11> 1320
Hicri (M.1902) Senesi Ankara Salnamesi:
-
Çorum Sancağı
mutasarrıfı Cemal Bey,Müftü Tahir Efendi , mektebi idadi Müdürü Abdülcelil
Efendi, muallimleri Ali Rıza Efendi,Mahmud Efendi,Fazıl Efendi,Mehmed Galip
Efendi,Ahmed Efendi, Mübaşir Nuri Efendi.....
- Çorum Kasabası şirin bir kasaba
123 kilometre murabbada gayet güzel bir ovanın şarki cenubunda Melik Gazi
denilen büyükçe bir tepenin eteğinde mebni, bu ovanın her tarafı dağlarla
muhatcit ve menaziri latiftir. Çorum emsari kadiminden olup kasabanın ciheti
cenubiyesinde ve mürtafi mahallerinde atik ve sun’i bir kal’ası ve kal’anın
derununda 20 haneden ibaret bir de mahallesi vardır. Kable teşkilat Liva
ittihaz edilmiş iken teşkilattan sonra ikinci sınıf Kaymakamlıkla idare
olunup 1310 senesinde lüzum ve ehemniyeti mevkiyesine mebni
İskilip,Osmancık,Sungurlu kazalarıyla, Hüseyinabat ve Kargı nahiyelerinin
raptıyle tekrar Liva teşkil edilmiştir. Derunu kasabada,Selçuklular zamanında
inşaa ve ahiren mücedded edilecek surette Cennet Mekan Sultan Murad-ı
Rabbi Hazretleri tarafından tamir ve ihya buyurulmuş kargir ve bü yük bir
camii şerif ve avlusunda iki şadırvan bir çeşme ve 25 odadan ibaret medrese
ve müşir Hacı Hasan Paşa Hazretleri tarafından tesis ve inşaa buyurulan kargir
bir kütüphane vardır. Bu camii şerifinin ahşaptan mamul minber ve kapıları ile
taştan masnu mihrap ve minaresi sanatı mimariye noktai nazarından gayet
kıymetlidir. Bundan başka nefsi kasabada 25 camii,21 mescid yapılmıştır.
Başlıca iki kütüphanesi daha vardır. Süleyman Feyzi Paşanın
kütüphanesindeki kitapların meyanında gayet müsenna ve mükemmel Mushaf-ı
Şerif ve Tefsir-i Şerif vardır ki emsali na mevcut olmağla mabihüliftihardır.
Camii Kebirdeki medrese dairesinden başka 10 medrese devairi ve 1316
senesinde kürşat edilen bir bab maktebi idadi mülkitte 75 şakirt ve ünas,mektebi
rüştiyesinde 72 talibat ve 6 bab mekatibi ibtidayesinden karnidi
mektebinde 103,tefeyyüz mektebinde 125,burhani terakki mektebinde 90 mek tebi
......ebed de 85 kadirdan mektebinde 145,irfan mektebinde 85 şakird
olup,bundan başka 6 bab sübyan mektebi ve 2 bab Ermeni mektebi ve Rum
mektepleri ve bir Ermeni kilisesi vardır. Kasabada 125 çeşme,üçü çift,biri
tek 4 hamam,1051 dükkan ve mağaza 13 han ,25 kahvehane, 3 kıraathane, 73 debag
hane , 411 bağçe, 5862 bağ ve cehrilik,3 dakik fabrikası,120 değirmen ve nefsi
kasa bada 48 mahnilata münkesem olup,kasabada 4268 hanede 8611 zükür müslüm,
8469 ünas müslüm,657 ünas Ermeni,149 rum,14 protestan,22 katolik (toplam)
17992 (nüfus) 30386 maa hüseyin abat kurusında sukut 29041 ünas ki kasaba
kurası 77419 nüfusa havidir...
- Mahsusatı araziye mütevelli
buğday sa’ir,burçak, mercimek,nohut, zeyrek,mendir, pirinç,afyon,maa,haşşaş,mısır
buğdayı, darı , bakla,pamuk,baldırcan, patates,kavun, karpuz, fasulye,domates,
pırasa, lahana, turp, havuç, hıyar, soğan, sarımsak,fevakiden kiraz,mütenevi
üzüm,elma,armut, zerdali,erik, üveyz,ceviz,badem ve mahsulatı sınayesinden
alâ çamaşırlık bez, tosya takliti şal kuşak, yünden mamul aba ve siyah
şalvar,kilim,seccade ve bunlara mahsus tahminen 2000 tezgah vardır. Ünas
mektebi rüştiyesinde talibat ve sair erkek ve kadınlardan rabet edenlere
öğretilmek üze re, Burdur Sancağından bir alacacı ustası celbedilerek
elbiselik nefis alaca iymaline mübaşeret edilmiştir. Avanil nuhasiyle
timurdan edevatı ziraiye iymal olunmakta ve debağhanede yapılan gön ve
sahtiyen Kayseri vesaire mahallere gönderilmektedir....
- Kasabada haftada iki defa
Pazar ve Pazartesi günleri hayvan pazarı ve zahire ahzuliyesi için Pazar
kurulmaktadır.
